Afwijkingen van de oogdruk: glaucoom

glaucoom is een aandoening van de oogzenuw, wat resulteert in een aantasting van het gezichtsveld. glaucoom wordt meestal veroorzaakt door een te hoge druk in het oog. In Nederland spreekt men ook van groene staar. Deze term leidt evenwel tot verwarring vermits de term grijze of grauwe staar gebruikt wordt voor cataract, wat een totaal andere oogaandoening is.  Een oog heeft eigenlijk de vorm van een ballon. Om zijn vorm te behouden, moet een ballon in zekere mate opgeblazen zijn. Als er te veel spanning zit op deze ballon, die de oogbol is, dan brengt dat de goede werking van de oogzenuw in het gedrang, wat resulteert in een inkrimping van het gezichtsveld. Men gaat hierdoor minder breed zien. In het oog wordt voortdurend vocht afgescheiden. Dit vocht, het voorkamervocht, beladen met zuurstof en suiker, moet de structuren die niet van bloedvaten voorzien zijn, zoals de lens en het hoornvlies, in stand houden. Vermits dit vocht niet circuleert in het achterste deel van het oog, waar het glasvocht zit, maar enkel in de voorste oogkamer, wordt dit het voorkamervocht genoemd.

Dit vocht wordt aangemaakt waar de lensspiertjes zitten in het corpus ciliare en vloeit langsheen de lens doorheen de pupil om dan af te vloeien door een ringvormig zeefsysteem, dat zich bevindt in de hoek tussen regenboogvlies en hoornvlies.

Er zijn meerdere vormen van glaucoom.

Er is de plotseling optredende vorm van glaucoom, het acuut gesloten hoek glaucoom, dat  gelukkig minder frequent voorkomt, maar steeds zeer ernstig is, en de traag evoluerende vorm van glaucoom, die een sluipende en daardoor verraderlijke aandoening is.

De plotseling optredende vorm van glaucoom:
Het acuut gesloten hoek glaucoom.

Bij deze vorm is de hoek tussen regenboogvlies en hoornvlies voor een deel of volledig gesloten, waardoor het drainerende zeefsysteem,dat zich in deze hoek bevindt, niet bereikbaar is voor het voorkamervocht. Dit voorkamervocht wordt steeds maar verder aangemaakt en blaast het oog als een ballon, in een tijdsspanne van een paar uur, stevig op. De patiënt krijgt een rood oog en  hoofdpijn en wordt door deze sterk verhoogde oogdruk ziek met braken als gevolg.

De algemene symptomen van ziek zijn kunnen in sommige gevallen op de voorgrond treden, waardoor men soms vergeet het oog te onderzoeken. In principe treedt de aanval op één oog op. Als er een dergelijke aanval is opgetreden op één van beide oog, dan brengt dit steeds een sterk verhoogd risico op een gelijkaardige aanval op het andere oog mee. Het andere oog zal dan preventief moeten behandeld worden. Een acuut gesloten hoek glaucoom leidt in de regel tot een operatie. Deze operatie is noodzakelijk om de oogdruk te normaliseren. Meestal leidt de aanval ook tot een sterk functieverlies van de oogzenuw. Dit functieverlies uit zich in een verminderd zicht zowel wat scherpte als wat gezichtsveld betreft. Dit functieverlies is onherstelbaar en onherroepelijk.

Acuut gesloten hoek glaucoom komt meestal voor bij verzienden, personen, die voor het zicht voor ver min of meer dikke glazen nodig hebben die vergrotende eigenschappen hebben (plus glazen meestal van meer dan +3.5 Dioptrie). Acuut gesloten hoek glaucoom komt meestal voor op bejaarde leeftijd, zelden voor de leeftijd van 45 jaar.

Eigenlijk zou een acuut gesloten hoek glaucoom niet meer mogen voorkomen. Bij het routine onderzoek bij de oogarts, zal deze de risicopatiënt onderkennen. en hem of haar een behandeling voorstellen. Onder meer om deze reden is het noodzakelijk dat iedereen, ouder dan 40 jaar om de drie tot vier jaar een oogarts bezoekt. De behandeling die de oogarts in deze gevallen zal voorstellen is een YAG-laser iridectomie. Dit is een kleine behandeling die slechts een paar minuutjes tijd vergt en geen enkel effect op het zicht heeft. Deze laserbehandeling wordt trouwens door het ziekenfonds terugbetaald. Hierbij wordt met behulp van een laserstraal een kleine opening in de rand van het regenboogvlies gemaakt, waardoor er een alternatieve weg ontstaat voor het voorkamervocht en waardoor de hoek niet meer kan afgesloten worden. Ook een lensextractie met inplanten een kunstlens zal dit risico volledig wegwerken. Vaak ondervindt de oogarts toch nog veel weerstand om deze eenvoudige en zichtreddende ingreep te laten uitvoeren.

De traag evoluerende vorm van glaucoom:
Het  primair open hoek glaucoom.

Het primair open hoek glaucoom is de meest frequent voorkomende vorm van glaucoom. Het is een traag evoluerende en sluipende aandoening, waardoor geleidelijk aan het gezichtsveld aangetast wordt en onherroepelijk inkrimpt. Overigens gaat deze aandoening niet gepaard met symptomen of klachten van welke aard ook, tot de patiënt zich plots realiseert dat hij voorwerpen in zijn omgeving, die bijvoorbeeld op de grond rondslingeren of die zich links of rechts of boven hem bevinden, niet meer ziet en er gewoon tegenaan loopt. Op dat ogenblik is hij vaak reeds 80% van het gezichtsveld verloren en zal hij ook niet meer in staat zijn om op een veilige en verantwoorde manier een wagen te besturen. Het komt er dus op aan om de aandoening in een vroeg stadium te herkennen en te behandelen, zodat deze niet de gelegenheid krijgt om dergelijke dramatische proporties aan te nemen. Opnieuw daarom is het belangrijk dat iedereen die ouder is dan 40 jaar om de 3 tot 4 jaar bij de oogarts langs te lopen. Het opmeten van de oogdruk is daarbij niet voldoende, maar ook andere factoren zoals onder meer de vorm van het uiteinde van de oogzenuw, waar deze in het oog komt, moet bekeken worden, wat een eenvoudig routineonderzoek is. Indien er primair openhoek glaucoom wordt vastgesteld, meestal kortweg glaucoom genoemd, dan is een behandeling noodzakelijk.

De oogarts zal er in de overgrote meerderheid in slagen om de ziekte tot stilstand te brengen en ervoor te zorgen dat er geen verdere achteruitgang is van de aantasting van het gezichtsveld. Herstel van het gezichtsveld is echter niet mogelijk. Uitzonderlijk zijn die gevallen die niettegenstaande doorgedreven behandeling toch verder achteruit gaan.

Voor de behandeling van glaucoom, zijn er tal van middelen. De behandeling zal zich toespitsen op het verlagen van de oogdruk en dit hetzij door de productie van voorkamervocht te verminderen, hetzij het afvloeien van het voorkamervocht te bevorderen, hetzij door beide te combineren.  Er zijn tal van oogdruppels met verschillende werking die kunnen gecombineerd worden en een onderling versterkend effect hebben. Ook laserbehandeling kan de oogdruk doen verlagen door verhoogde afvloei te bekomen, en ook deze kan met oogdruppels gecombineerd worden. Indien dit alles niet volstaat, kan overgegaan worden tot operatie.

Glaucoom bij jonge mensen na het sporten: Pigmentair glaucoom.

Dit is een heel bijzondere vorm van glaucoom. Het komt voor bij jonge mensen, meestal met donkerbruine iris. Bij deze vorm van glaucoom komen bij het springen of het sporten pigmentvlokjes van de iris los, die op hun beurt het zeefsysteem in de hoek tussen iris en hoornvlies verstoppen. Deze mensen hebben typisch hevige hoofdpijn na een avondje sporten. Na enkele uren gaat deze hoofdpijn weer voorbij. Deze personen ontwikkelen hoge drukpieken na het sporten, waarbij de druk na een aantal uur terug normaliseert. Bij elke drukpiek wordt de oogzenuw in zekere mate aangetast, zodat dit ook op termijn kan leiden tot ernstige aantasting van het gezichtsveld. Deze vorm dient behandeld te worden. Vaak wordt aan deze patiënten een laserbehandeling voorgesteld.

Tal van andere vormen van glaucoom, worden hier niet besproken, omdat ze zeldzaam zijn.

De behandeling van glaucoom

De behandeling van glaucoom is doorgaans conservatief. Dit wil zeggen dat beroep gedaan wordt op medicatie, meestal oogdruppels. Soms wordt een specifieke laserbehandeling voorgesteld en in die gevallen, waar de andere benaderingen onvoldoende resultaat geven, wordt een operatie voorgesteld. De voor glaucoombehandeling specifieke laserbehandelingen en de operatieve ingreep voor glaucoom worden onder de klassieke oogchirurgie beschreven  (Om de oogdruk te verminderen kan een beroep gedaan worden op tal van oogdruppels. Deze oogdruppels kunnen onderverdeeld worden in een aantal categorieën in functie van hun actieve bestanddelen. Deze druppels kunnen, voor zover zij tot een andere categorie behoren,  onderling gecombineerd worden om zodoende het oogdrukverlagende effect te versterken. Deze oogdruppels kunnen de oogdruk verlagen door hetzij de voorkamervochtproductie te verlagen, hetzij het wegvloeien van het voorkamervocht uit het oog te doen toenemen. Hieronder een overzicht van verschillende categorieën.

Categorie	Werkingsmechanisme	Opmerking
β-blokkers	Vermindert voorkamervochtproductie	Eerste keus, tegenaangewezen bij astma
Prostaglandine-analogen	Vermindert voorkamervochtproductie verhoogt voorkamervochtuitvloei	Eerste keus indien sterke oogdrukverlaging vereist is
Carboanhydrase inhibitoren	Vermindert voorkamervochtproductie	Indien bijkomend effect vereist is
α2-agonisten	Vermindert voorkamervochtproductie verhoogt voorkamervochtuitvloei	Indien bijkomend effect vereist is
Miotica (pupilvernauwende druppels)	Verhoogt voorkamervochtuitvloei	Aangewezen bij risico op gesloten hoek glaucoom (meestal in afwachting van een Yag laser iridectomie)